Τουρκία – πραξικόπημα 2016: Η δημοκρατία στον γύψο

 

Του Adem Yavuz Arslan*

Εννέα χρόνια μετά από ένα αποτυχημένο πραξικόπημα στις 15 Ιουλίου 2016, η Τουρκία είναι δημοκρατία μόνο κατ’ όνομα. Κάποτε την εκθείασαν ως ένα πολλά υποσχόμενο παράδειγμα χώρας με μουσουλμανική πλειοψηφία που προοδεύει προς τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Σήμερα, υπό την ηγεσία του προέδρου Ταγίπ Ερντογάν, αποτελεί μια ηχηρή προειδοποίηση για το πώς τα αυταρχικά καθεστώτα μπορούν να εργαλειοποιήσουν ένα εθνικό τραύμα, προκειμένου να αποδομήσουν δημοκρατικούς θεσμούς και να καταστείλουν κάθε διαφωνία.

Του αποτυχημένου πραξικοπήματος – του οποίου οι σκοτεινές ρίζες και οι ανεξήγητες ανωμαλίες συνεχίζουν να προκαλούν περισσότερα ερωτήματα παρά απαντήσεις – ακολούθησαν πρωτοφανείς εκκαθαρίσεις σε κάθε τομέα της τουρκικής κοινωνίας. Μέσα σε λίγους μήνες, πάνω από 130.000 δημόσιοι υπάλληλοι και περισσότεροι από 24.000 αξιωματικοί των Ενόπλων Δυνάμεων απολύθηκαν χωρίς να τηρείται ο νόμος. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, από την απόπειρα πραξικοπήματος και μετά, πάνω από 390.000 άνθρωποι τέθηκαν υπό κράτηση και περισσότεροι από 113.000 έχουν συλληφθεί.

Μεταξύ αυτών που στοχοποιήθηκαν ήταν: 3.774 δικαστές, 1.314 εισαγγελείς, 34 νομάρχες και 154 αναπληρωτές νομάρχες, 35 επιθεωρητές του υπουργείου Εσωτερικών, 532 έπαρχοι, 43.818 αστυνομικοί (11.043 με βαθμό), 216 στρατηγοί, 15.182 εν ενεργεία αξιωματικοί, 38.888 στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων και πάνω από 258.000 πολίτες από όλα τα κοινωνικά στρώματα.

Αξιοσημείωτο είναι ότι η κυβέρνηση αρνείται να δημοσιεύσει δεδομένα ανά φύλο, ηλικία, κ.λ.π., αποκρύπτοντας τις πραγματικές διαστάσεις των διώξεων. Ωστόσο, διαθέσιμα στοιχεία και καταθέσεις σε δικαστήρια αποκαλύπτουν μια οδυνηρή πραγματικότητα. Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του κρατικού ειδησεογραφικού πρακτορείου Anadolu – που παραδόξως έγινε, με σκοπό να νομιμοποιήσει την καταστολή – 390.354 άτομα έχουν τεθεί υπό κράτηση για τις πραγματικές ή εικαζόμενες σχέσεις τους με το κίνημα Hizmet του εκλιπόντος Φετουλάχ Γκιουλέν. Ανάμεσά τους υπήρχαν νοικοκυρές, παιδιά μόλις 13 ετών και ασθενείς λίγο πριν τον θάνατο. Συνολικά 113.837 συνελήφθησαν με κατηγορίες που, σύμφωνα με οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είναι κατασκευασμένες ή αβάσιμες.

Η Δημοκρατία ως Θύμα

Ο πρόεδρος Ερντογάν ισχυρίστηκε ότι οι εκκαθαρίσεις ήταν αναγκαίες για την «προστασία της δημοκρατίας». Στην πραγματικότητα, σήμαναν τον ενταφιασμό της. Η επίσημη έρευνα του τουρκικού Κοινοβουλίου για την απόπειρα πραξικοπήματος, η οποία αναμενόταν να ρίξει φως στα γεγονότα και στους υπεύθυνους, εγκαταλείφθηκε μυστηριωδώς. Η τελική έκθεση δεν δημοσιεύτηκε ποτέ, ενισχύοντας τις υποψίες ότι τα πορίσματα θα αμφισβητούσαν την επίσημη εκδοχή ή θα αποκάλυπταν κρατική συνενοχή. Αυτή η έλλειψη διαφάνειας παραμένει μια από τις πιο σκοτεινές κηλίδες της Τουρκίας στην εποχή μετά το πραξικόπημα.

Η διάλυση του κράτους δικαίου

Η κατάπτωση της Τουρκίας στον αυταρχισμό έχει καταγραφεί εκτενώς από ανεξάρτητους παρατηρητές. Η Freedom House κατατάσσει τη χώρα ως «Μη Ελεύθερη» από το 2018. Δραματική εικόνα παρουσιάζει και η Δικαιοσύνη: Πάνω από 4.000 δικαστές και εισαγγελείς απομακρύνθηκαν και αντικαταστάθηκαν από πιστούς στην κυβέρνηση, μετατρέποντας ουσιαστικά τα δικαστήρια σε πολιτικά εργαλεία.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επανειλημμένως επισημάνει ότι η τουρκική Δικαιοσύνη δεν πληροί πλέον τα κριτήρια ανεξαρτησίας για μια χώρα που θέλει να είναι υποψήφια προς ένταξη. Η τουρκική κυβέρνηση αγνοεί συστηματικά δεσμευτικές αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), συμπεριλαμβανομένων εκείνων που ζητούν την αποφυλάκιση πολιτικών της αντιπολίτευσης και ηγετών της κοινωνίας των πολιτών.

Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις του Εκρέμ Ιμάμογλου, δημοφιλούς δημάρχου Κωνσταντινούπολης, και του Σελαχατίν Ντεμιρτάς, πρώην συμπροέδρου του φιλοκουρδικού HDP. Αμφότεροι έχουν διωχθεί πολιτικά, με σκοπό την εξουδετέρωση αντιπάλων του Ερντογάν.

Θεμελιώδεις νομικές εγγυήσεις έχουν ουσιαστικά καταργηθεί. Άνθρωποι προφυλακίζονται για μήνες ή και χρόνια χωρίς δίκη, βασισμένοι σε ανώνυμες καταγγελίες ή ασαφή στοιχεία «συσχέτισης», όπως η χρήση της εφαρμογής μηνυμάτων ByLock, καταθέσεις σε Τράπεζες συνδεδεμένες με τον Γκιουλέν ή η κατοχή βιβλίων.

Στον γύψο και η ελευθερία του Τύπου

Ο πλουραλισμός των ΜΜΕ, κάποτε χαρακτηριστικό της μεταρρυθμιστικής εποχής της Τουρκίας, έχει καταρρεύσει. Σύμφωνα με τους Δημοσιογράφους Χωρίς Σύνορα, η Τουρκία κατατάσσεται 159η σε σύνολο 180 χωρών στον Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου για το 2025, ανάμεσα στο Πακιστάν και τη Βενεζουέλα. Περίπου 170 Μέσα Ενημέρωσης έκλεισαν μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα.

Δημοσιογράφοι που ασκούν κριτική στο καθεστώς κατηγορούνται για τρομοκρατία. Οι έρευνες για διαφθορά, δικαιώματα μειονοτήτων και κρατική αυθαιρεσία έχουν εξαφανιστεί από τα κυρίαρχα ΜΜΕ, στα οποία πλέον βασιλεύουν οι φιλοκυβερνητικές τάσεις. Η αυτολογοκρισία στην Τουρκία δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά τον κανόνα.

Καταστολή της ακαδημαϊκής ελευθερίας

Η καταστολή δεν άφησε ανέγγιχτα ούτε τα Πανεπιστήμια της Τουρκίας, τα οποία παλαιότερα ήταν χώροι ελεύθερης σκέψης και καινοτομίας. Τουλάχιστον 5.800 ακαδημαϊκοί απομακρύνθηκαν από τα Πανεπιστήμια μετά την 15η Ιουλίου, μερικοί επειδή υπέγραψαν έκκληση ειρήνης και καταδίκης των στρατιωτικών επιχειρήσεων στις κουρδικές περιοχές.

Τα Πανεπιστήμια βρίσκονται πλέον υπό άμεσο κρατικό έλεγχο, με τους πρυτάνεις να διορίζονται με Προεδρικά Διατάγματα. Οι φοιτητικές διαμαρτυρίες καταστέλλονται μαζικά, ειδικά σε ιδρύματα κύρους όπως το Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου.

Το αποτέλεσμα είναι ένα τεράστιο κύμα διαρροής εγκεφάλων, καθώς χιλιάδες επιστήμονες και επαγγελματίες αναζητούν καταφύγιο στο εξωτερικό. Η ζημιά στο πνευματικό κεφάλαιο της Τουρκίας θα είναι μακροχρόνια.

Ένας κατασκευασμένος εχθρός

Η κυβέρνηση Ερντογάν συνεχίζει να κατηγορεί το κίνημα Hizmet (η Αγκυρα το ονομάζει «FETÖ») ως τρομοκρατική οργάνωση και υποκινητή του πραξικοπήματος του 2016, προκειμένου να δικαιολογήσει την πολυετή καταστολή. Ωστόσο, αμφισβητείται τόσο ο χαρακτηρισμός της ως τρομοκρατικής οργάνωσης όσο και την υποτιθέμενη συμμετοχή της στο πραξικόπημα, ενώ πολλοί λέγουν ότι η Hizmet λειτουργούσε κυρίως ως δίκτυο κοινωνικής και θρησκευτικής δράσης.

Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η κυβέρνηση μπορεί να άφησε το πραξικόπημα να εκδηλωθεί ή ακόμη και να το χειραγώγησε, ώστε να το χρησιμοποιήσει ως πρόσχημα για μαζικές εκκαθαρίσεις και συνταγματικές αλλαγές.

Αυτή η δυσπιστία εκφράζεται ακόμη και σε κύκλους της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Στα απομνημονεύματά του, ο πρώην διευθυντής της CIA και υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάικ Πομπέο, αναφέρεται στα γεγονότα της 15ης Ιουλίου ως «υποτιθέμενο πραξικόπημα», εκφράζοντας τις αμφιβολίες του.

Επί σειρά ετών μετά το πραξικόπημα, ο Ερντογάν επεκτείνει την καταστολή ενάντια σε κάθε κομμάτι της αντιπολίτευσης: κοσμικούς, αριστερούς, Κούρδους, φιλελεύθερους αλλά και πρώην συμμάχους του από το συντηρητικό στρατόπεδο. Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης, που αρχικά επιβλήθηκε για τρεις μήνες, επεκτάθηκε για δύο χρόνια, και πολλές από τις έκτακτες εξουσίες ενσωματώθηκαν μόνιμα στην τουρκική νομοθεσία με αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου, παρακάμπτοντας το Κοινοβούλιο.

Η Δύση ενθαρρύνει τον Ερντογάν

Παρά την έκταση της καταστολής, πολλές δυτικές δημοκρατίες παρέμειναν σιωπηλές ή συνεργάστηκαν σιωπηρά, ενδιαφερόμενες περισσότερο για συμφωνίες για το προσφυγικό, πωλήσεις όπλων και τη συνοχή του ΝΑΤΟ, παρά για τη δημοκρατία ή τα ανθρώπινα δικαιώματα. Όμως αυτή η στάση κατευνασμού απλώς ενθαρρύνει τον Ερντογάν.

Ήρθε η ώρα για μια θεμελιώδη αναθεώρηση. Τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν πρέπει να ανταλλάσσονται για βραχυπρόθεσμα συμφέροντα. Στοχευμένες κυρώσεις, υπό όρους βοήθεια και διεθνείς νομικοί μηχανισμοί πρέπει να χρησιμοποιηθούν για να πιέσουν την τουρκική κυβέρνηση να συμμορφωθεί με τα διεθνή πρότυπα. Η εφαρμογή των αποφάσεων του ΕΔΑΔ, οι αναφορές του ΟΑΣΕ και οι μηχανισμοί του ΟΗΕ πρέπει να ενισχυθούν.

Ο τουρκικός λαός αξίζει κάτι καλύτερο: ένα μέλλον όπου οι δικαστές θα είναι αμερόληπτοι, οι δημοσιογράφοι ελεύθεροι, τα Πανεπιστήμια ανεξάρτητα και οι ηγέτες να είναι υπόλογοι, και όχι να τους … λατρεύουν.

* Ο Adem Yavuz Arslan είναι δημοσιογράφος με περισσότερα από είκοσι χρόνια εμπειρίας στην πολιτική δημοσιογραφία, τις ερευνητικές αποκαλύψεις και την κάλυψη διεθνών συγκρούσεων. Το έργο του εστιάζει στο πολιτικό τοπίο της Τουρκίας, με λεπτομερή ρεπορτάζ για την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016 και τις επιπτώσεις της, καθώς και για θέματα ελευθερίας του Τύπου και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έχει καλύψει συγκρούσεις σε Βοσνία, Κόσοβο και Ιράκ, και έχει ερευνήσει σημαντικές υποθέσεις, όπως η δολοφονία του δημοσιογράφου Χραντ Ντινκ. Είναι συγγραφέας τεσσάρων βιβλίων και έχει τιμηθεί με βραβεία δημοσιογραφίας. Ζώντας εξόριστος στην Ουάσινγκτον, συνεχίζει το δημοσιογραφικό του έργο μέσω ψηφιακών πλατφορμών όπως το YouTube, Turkish Minute, TR724 και X.

Πηγή: turkishminute.com

neostrategy.gr